Rok 2021
200 Rocznica Urodzin Norwida

Z rzeczy świata tego zostaną tylko dwie,
Dwie tylko: poezja i dobroć... i więcej nic...

A KTÓŻ? jest ten NORWID?

Poeta Krzyża

Największy Polski Teolog

Nauczyciel Historii

A KTÓŻ? jest ten NORWID,
którego tak często cytował
Największy z Rodu Słowian, Syn Ziemi Naszej, Jan Paweł II.
Dał też o Norwidzie swoiste Świadectwo zakończone błogosławieństwem w Liście z 2001 roku.

z popiołu gwiaździsty DYJAMENT( 3)

Cyprian Norwid

...duchem sponad Chaosu
a ciałem zza Eufratu(4)

...urodził się poetą ,
Człowiek od pierwszego na świat kroku wchodzi jak zupełna postać umysłowa: j e s t p o e t ą !
I innego my umysłowego człowieka nie znamy udowodnie na początku dziejów, jedno poetę!(5)
Nie dajmy sobie wmawiać, że Norwida nie można zrozumieć, że ciemny...

On skarży się na ciemność mej mowy –
Czy choć świecę raz zapalił sam?!
Sługa mu ją wnosił pokojowy
(Wielość przyczyn tak ukryto nam)

Nić, objąwszy iskrą, zrazu płonie,
Zalewa wosk, który górą wstawa.
Gwiazda jaśni powoli tonie,
Modra światłość jej i bladawa.

Już, już myślisz, że zgaśnie – że z dołu
Ciecz rozgrzana wszystko pochłonie –
Wiary trzeba, nie dość skry i popiołu:
Dałeś wiarę... patrz, patrz, jak płonie!

Podobnież są i pieśni me – o! Człowieku,
Który im chwili skąpisz marnej –
Nim rozgrzawszy zimnotę wieku,
Płomień błyśnie ofiarny! (6)

 

Życzymy owocnych chwil spędzonych z Norwidem, zachęcając

...dobre odczytuj i kończ w sobie...(7)

Urodził się...

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

" - a modlić się to jest być spokojną, bo nie można się modlić niespokojnie - zaiste, bez najmniejszej egzegeracji mówię, że jedną tylko rzeczą - jedną tylko - jedyną - pocieszyć mogę o sobie, a ta wszelako wielka jest - to jest:

                  WIERZĘ." (1)

 

W wigilię Bożego Ciała, 23 maja 1883 roku, w Zakładzie Świętego Kazimierza, dokonał "ostatniego swojego dzieła", (2)  "raczej zasnął niż umarł" (3)

CYPRIAN NORWID.

Zakład Św. Kazimierza to przytułek dla polskich "znaczących" biedaków, na dalekim przedmieściu Paryża, przy drodze do Ivry. Norwid przybywa tam 9 lutego 1877 roku około godziny piętnastej i zajmuje maleńki zakładowy pokoik. "Miejmy nadzieję, że przyzwyczai się do niego i że odtąd będzie wreszcie spokojny i pozbawiony troski"  - napisała 10 lutego przełożona Zakładu w informacji do M. Kleczkowskiego. (4) Sam Norwid pisał w dwóch kolejnych listach do Antoniego Zalewskiego: "Ja - nie mieszkam w Paryżu, ale o parę godzin za Paryżem, w Ivry, skąd mam co kwadrans parowy okręcik na Sekwanie do Paryża idący. Mieszkam przy Zakonie, jak maltańscy dziadowie moi" - to 9 lutego rano, a dzień albo dwa później - "Walczyłem do ostatka i nadużyłem środków, planów, sił, nerwów, czasu, finansów - musiałem kapitulować - zdrowie, środki, wszystko nakazało." (5)

Tak znalazł się Norwid w Zakładzie prowadzonym przez siedem polskich "Szarytek", w którym mieszkało już "20 weteranów (przeważnie starców i przeważnie byłych żołnierzy z 1831 r.) oraz 55 dziewczynek (przeważnie sierot)" (6) Przełożoną była, bardzo współczująca Norwidowi, Matka Teofila Mikułowska znająca artystę już wcześniej, a nawet obdarowana przez niego w roku 1874 obrazem ołtarzowym "Wizja świętego Stanisława Kostki", za który dziękując napisała m.in, że obraz będzie "miłą pamiątką jednego ze znaczniejszych malarzy rodaków, a którego dotąd jeszcze ocenić nie umieją".

Z wydanej w 1936 roku w Łucku książki księdza Syskiego "Zakład Św. Kazimierza w Paryżu. Szkic historyczny." możemy dowiedzieć się w jakich warunkach przyszło Norwidowi przeżyć ostatnie sześć lat tułaczego żywota. Tam też znajdujemy wspomnienie wychowanek, jak to Norwid "pocieszał" je klęczące na dziedzińcu: "Największą legalną karą praktykowaną za czasów ś. p. siostry Mikułowskiej w Zakładzie Św. Kazimierza było wysyłanie dziewczynki klęczeć na dziedzińcu. Ale i tę karę, jeżeli nie sama ś. p. siostra Mikułowska, to który ze starców-weteranów wnet osładzał. (...) ...Norwid, kiedy zobaczył którą z dziewczynek ukaraną na dziedzińcu, to jej tłumaczył, żeby się nie smuciła, bo w życiu są tragedie daleko gorsze, które i on sam już przechodził, kiedy na przykład z głodu zazdrościł psom odpadków wyciąganych przez nie z beczek śmieci (...)"

Różne, takie też, były doświadczenia "jednego z największych poetów i myślicieli jakich wydała chrześcijańska Europa" (7), ale "do żadnej czapki klamrą nie przykuł się złotą, pisząc piórem nie przesiąkłym wodą przez bezustanne wichrów i nawałnic wpływy" (8) Przez całe życie był, można powiedzieć, "moherowym beretem", dla którego centrum wszech-świata to Bóg, a środek świata to Rzym z katakumbami i Papieżem (Tym przeto punktem wyjścia, tym źródliskiem dla nas - jest Rzym. Słońcem rzymskim są katakumby rzymskie, przemienione w noc Nerona na świeczniki, albowiem on to zatkniętych na słupach, materiami palnymi okręconych i zażegniętych, w kagańce zamienił Chrześcijan pierwszych i po raz pierwszy. To zaś nie aby Chrześcijan prześladował, ale aby Chrystusa palił, albowiem dlatego jedynie, aby zakryć rozpustę swą przed ludem, i z trwogi. Stąd to, mówię, promień chrześcijaństwa popłynął na świat, i tutaj też cywilizacji polskiej źródło jest. (9). Modlił się, czytał Biblię, ewangelizował, marzył o pielgrzymce do Compostello, chodził do spowiedzi;  w liście z Londynu do księdza Semenenki, prosząc o wskazanie spowiednika, napisał: "Chciałbym był może spowiedź i pielgrzymkę potem do Świętego Jakuba do Compostelli zrobić, bo listy Świętego Jakuba Apostoła, mówiące o pokusach widzenia (światła i cieniu na przemiany), ulgę mi przyniosły były. Zresztą nie wiem, jak mam się poprowadzić sam, i to najgorzej, że sam, bo źle jest człowiekowi samemu." (10) (owoce rozważań Listów Świętego Jakuba Apostoła i Świętego Pawła do Efezjan odnajdziemy m.in. w Rzeczy o wolności słowa - ...Autor idzie w ciemność, by wydarł jej światło...)

W czasach narastającej laicyzacji, żeby nie powiedzieć bezbożności, Norwid był chrześcijaninem, głęboko wierzącym katolikiem wiernie żyjącym w Kościele, i dla Kościoła. Taka postawa wzbudzała i wzbudza atak, tak zwanych, wyzwolonych, nowoczesnych i postępowych intelektualistów. W referacie Norwidowskie motywy "Piasta-kołodzieja" i "Rzymu" jako argument w sporze o uniwersalizm pisarza, autorka, Grażyna Halkiewicz-Sojak omawiając postawę "kwestionującą w ogóle istnienie bądź autentyczność Norwidowskiego uniwersalizmu" jako przykład podaje wypowiedzi noblisty Czesława Miłosza. "Już w 1970 r. w Prywatnych obowiązkach zanotował: Ale z Norwidem niespodzianka: podrzucone laickiej inteligencji kukułcze jajo. Kto wie, czy Norwid nie ma się tak do religijno-narodowej prawicy dziewiętnastego wieku, jak Dostojewski do rosyjskich słowianofilów i konserwatystów. To znaczy dokonał transplantacji niepoważnego w poważne. (...) [po siedemnastu latach Miłosz swoją opinię powtarza i rozwija w Roku myśliwego z zapiskami z roku 1987] Refleksja o Norwidzie jest fragmentem Miłoszowych rozważań po sympozjum w Castel Gandolfo, zorganizowanym z inicjatywy papieża, a poświęconym europejskiej kulturze, i stanowi jedną z przesłanek dla zrozumienia postawy Jana Pawła II. W papieskiej wizji historii i jej sensu Miłosz dostrzega głęboki i zasadniczy wpływ Norwidowskiej myśli. Notuje:

Klęska kraju i klęska osobista Norwida, a tu raptem wciela się on w przywódcę światowego chrześcijaństwa występującego do walki z siłami ciemności. Jest nad czym się zastanowić i zadrżeć." (11)

Niedostrzeganie (np. w podręcznikach i opracowaniach dla szkół) lub odzieranie twórczości Norwida z wartości chrześcijańskiego uniwersalizmu wcale nie jest rzadkie, warto więc może przytoczyć zakończenie referatu: "Czy zatem przywołane na początku uwagi Miłosza można uznać za rezultat intelektualnej pomyłki lub niedoczytania przez współczesnego poetę myśli XIX-wiecznego poprzednika? Wydaje się, że pozytywna odpowiedź na tak sformułowane pytanie upraszczałaby problem. Miłosz dostrzega katolicyzm jako rdzeń Norwidowskiej postawy, tyle tylko, że katolicyzmu, czy też w ogóle chrześcijaństwa, nie utożsamia z uniwersalizmem. Kategoria uniwersalizmu jest przez niego określana w opozycji do chrześcijańskiej ortodoksji; ma swoje źródło w duchowości inspirowanej chrześcijaństwem, ale pozostającej na obrzeżach jego głównych nurtów oraz przede wszystkim w tradycji oświeceniowej. Norwid nie mieści się więc w kręgu Miłoszowych "powinowactw z wyboru" - stąd gest odrzucenia i wpisania autora Promethidiona w nielubiany wątek narodowej kultury. Nie znaczy to jednak, że ta subiektywna opinia jest trafna - wskazuje wprawdzie motywy i myśli, które u Norwida powracają, ale nie dostrzega podjętego w związku z nimi wysiłku pisarza, by podnieść narodowe do ludzkości."

To tylko fragmenty z rozwijającego ważne w twórczości Norwida motywy, referatu dr hab. Grażyny Halkiewicz-Sojak, pani profesor UMK w Toruniu.

Czas na poetycką odpowiedź Norwida, Miłoszowi i innym wydumanym krytykom;

Chcesz znać, o ile ważną twoja praca?

               Z w a ż,  jak z niej prędko myśl do  Boga wraca...

napisał w wierszu Krytyk ex professo, a w zakończeniu odpowiedzi na Pierwszy list co mnie doszedł z Europy czytamy:

               A Wy? o! moi wy nieprzyjaciele,

               Którzy, począwszy od pełności serca,

               Aż do ziaren piasku pod stopami mymi...

               Wszystko mi wzięliście, mówiąc: "Nie słyszy -

               Nie wie - nie widzi - nie zna..." Wam ja, z góry

               Samego siebie ruin ,  mówię tylko,

               Że z głębi serca błogosławić chciałbym -

               Chciałbym... to tyle mogę... reszta nie ja,

               Bo ja tam kończę się, gdzie możność moja. (12)

Wieki całe nie uczymy się, jak to określił Norwid, "pięknie różnić". Słowa wielokroć cytowane, ale  wykorzystywane raczej do wskazywania na tolerancję, niż do odczytywania ich prawdy. Znamienne są, zawarte w liście do Włoch ze stycznie 1856, refleksje Norwida po przykrych przeżyciach na "parafialnym pogrzebie" Adama Mickiewicza: "nieładu pełno, chodzą z lornetkami, patrzą, kłaniają się - żadnego ogółu - nareszcie na wschodach Ś. Magdaleny, gdzie było nabożeństwo, generała Zamoyskiego kijem parę razy uderzył obywatel, wojskowy ze starej Emigracji, a też z partii Hotelu Lambert -  (...) Trzeba Ci wiedzieć, że pan Adam bezwidocznie tyle razy w imię czwartego przykazania zasłaniał błędy tradycyjne, toteż Pan Bóg dał mu, że jeszcze z trumny kirem swoim obrzucił i tę nagość - solennością dnia skandalu uczucie czyniąc ogólniejszym ... rozumiesz... Takich ludzi... dopiero po śmierci czyta się... Ostatnie słowo jego było: "Kochajmy się!"

Kiedyż trywialne  polactwo  (nie:  polska  rzecz) nauczy się sylabizować interes własnej godności? (...) Któż tak powstał przeciw ś.p. Adamowi jako ja w Rzymie - ale czy ubliżyłem kiedy godności jego - czy nie uszanowałem tego, co w nas, ludziach, jest świętym-ciałem, to jest tego, co trudem swym rozlał Adam wokoło jako ogół duchowo-realny? Ceniłem - sądziłem - bo kochałem, chwała Bogu, trzeźwo. (...) ...komu ze śmiertelnych wolno jest śmiertelnika równego sobie dotknąć - nie szanując w nim godności człowieka, obrazu Bożego, którego Wszechmocny nie utworzył  słowem rozkazującym , ale ulepił ręką kochającą Ojca Twórcy -"  (13)

"Jednym słowem:

Tyle i takiej egzystencji naród ma, ile i jak jest w stanie człowieka uszanować." (14)

Cyprian Norwid - poniewierany, mimo że "ulepiony kochającą ręką Ojca Twórcy", niestrudzenie "odrabiający pańszczyznę czasu", podążając "za Zbawicielem z krzyżem swoim", "nie znając prawd dwóch", gdyż "co prawdą jest w ziarneczku piasku, i w obrocie słońca, na skroś bytów, tylko to Prawda! A co nie jest na skroś wszech bytów prawdą - to CZAS, to BŁĄD..." -  niósł i niesie nadzieję.

"Jużci tak jest:

Zbawiciel, jak wódz wielki, przełamawszy w kości-pacierzowej nieprzyjaciela, odszedł. Męka  J e g o  nie byłaby arcydziełem-męki, gdyby tryumfu czekał.

Dlatego to   świat  zwyciężony,  a zwyciężany wciąż. Zbawiciel tylko sztandar Swój zatknął, to jest  pewność.  I dlatego, choć odszedł, jest. Bo odszedł   Ten   Zmartwychwstały i pociągnął, a został   Ten   Męczony i pociąga. Tak jest i w biegunach globu tego naszego.

Inaczej jakżeby kielicha z   N i m   kosztować, a więc jakby zmartwychwstawać? -

To w tym leży ona polarna kontradykcja   ofiary i miłosierdzia   ekwacjami dziejów harmonizująca się.

Aż się i pochylenie biegunów zniesie i jak za Zbawiciela, kiedy na świecie był, glob był najwięcej oświecony (o ile tabele astronomiczne pokazują), tak ona światłość światłości się pokaże. Jużci słońce sczernieje przy niej jako wór włosiany - tak jak przy elektrycznej iskrze świeca zapalona zupełnie jak   siatka  pajęczyny   się wydaje.

Astronomia i filozofia Magów [Trzech Króli], którzy przyszli ugiąć czoła przed Zbawicielem, musiała być zaiste inną od astronomii i filozofii, w jakiej nas kąpią Akademie - -  -

Synowie Kopernika powołani będą do wyprowadzenia onej mądrości z cieniów tych -  - już są ku temu i bazy, i coraz więcej poczuć twórczych...

Jaka piękna robota przed nami!

Bo dwie są podobnież i mądroście. Ta,  co   wiedzą  pozdrowiła dzieciątko Zbawiciela. I ta, co wiedzą męczyła, zamęczyła i męczy Zbawiciela.

Dlatego to u nas tak zupełnie inaczej rozwija się  wszelka  umiejętność.

Kopernikowi to winniśmy.

Trudna droga... Toteż -  wchodźcie  przez ciasne bramy, bo szeroka  jest etc. - jak wiecie sami."(15)

Sam "wchodził przez ciasne bramy" ze świadomością, że "człowiek doczesny jest co chwilę, a wieczny zawsze" i "historię   z-bożnić - praca jego. Bo nie dosyć ludzi jest nawracać, czasy też nawracać trza o tyle, o ile od tych nawrócenie ludzi onych zależy." I nawracał, uważając, że " nie ma nic piękniejszego, kiedy jeden człowiek wyzwie - chociażby cały świat, do walki"

   Tylko z Bogiem i z tą wolą,

   Co w łasce u Boga -

   A popioły zaswywolą,

   Wstrząśnie się podłoga;

 

   I ze sklepień podkościelnych,

   I z oranej ziemi,

   Wielu wstanie nieśmiertelnych

   Z szablami jasnemi -

 

   Tworzącego zeszlij ducha

   Na świata bez-tory,

   A i głaz się udobrucha,

   Zakwitną topory.

 

I roz-kapią się woniami

   Te czarne chmurzyska,

   I psalmami, motylami,

   Wyfruniem z mrowiska!...

               Chwała - chwała Tobie, Panie,

               Chwała - -

             Niech się stanie !  (16)

 

Nie skapitulował, pracował intensywnie i tworzył do ostatnich chwil niemalże.

   I każdy wiersz ten miałem w mojej dłoni,

   Jak okrętową linę w czasie burzy,

Kiedym się do was uśmiechał znad toni;

A wy mnie nęcić chcecie listkiem róży?...

Schowajcież sobie te niewczesne kwiaty,

I skarżcie raczej, żem zły - żem się zaciął -

Że nie chcę współczuć własnej i was straty,

Bo - jam nie zdradził nawet... nieprzyjaciół.  (17)

Cyprian Norwid - po kądzieli (matka Ludwika zmarła kiedy miał trzy i pół roku) krewny Jana III Sobieskiego -  przez całe sieroce, trudne, tułacze życie dzielący się Dobrą Nowiną, w sześćdziesiątym drugim roku życia, przeszedł do wieczności w wigilię Bożego Ciała i liturgicznego wspomnienia Najświętszej Maryi Panny, Wspomożycielki Wiernych.

Papież, błogosławiony Pius IX,  7 maja 1848 roku udzielił Cyprianowi Norwidowi odpustu zupełnego w chwili śmierci, dla niego osobiście i dla pięćdziesięciu innych, wskazanych przez niego osób. (miłość i szacunek Norwida dla papieży, Rzymu, a dla Piusa IX szczególnie, to temat na oddzielne opracowanie)

Staraniem Jana Pawła II w 2001 roku, w 180 rocznicę urodzin Norwida, umieszczono na Wawelu urnę z ziemią ze zbiorowej mogiły, w której poeta był czasowo pochowany ("...żałuję tylko, że być może, iż nawet grobu mego mieć nie będę tak, jak prosiłem o to mych przyjaciół." - pisał w 1853 roku (12)) Podczas audiencji dla przedstawicieli Instytutu Dziedzictwa Narodowego Papież powiedział m.in.: "Cyprian Norwid pozostawił dzieło, z którego emanuje światło pozwalające wejść głębiej w prawdę naszego bycia człowiekiem, chrześcijaninem, Europejczykiem i Polakiem" (7)

Czy korzystamy z tej pomocy?

  

---

                               

Cytaty za: Cyprian Norwid, Pisma wszystkie. Zebrał, tekst ustalił, wstępem i uwagami krytycznymi opatrzył Juliusz W. Gomulicki. T. I-XI, Warszawa 1971-1976

1. list do M. Trębickiej z maja 1854  (PW, VIII, str. 214 )

2. w liście do Jana Skrzyneckiego napisał: "...może ostatnie dzieło moje, to jest śmierć, przynajmniej na czas przyjdzie, w czym niech się stanie wola Boża..."  (PW,  VIII, str.64)

3. list matki T. Mikułowskiej do Michaliny Zaleskiej  (PW, X, str.284)

4. Michał Kleczkowski (1818-1886) - syn rodzonej siostry babki Norwida; na początku swojej francuskiej kariery chętnie korzystał z pomocy kuzyna, ale dobrze usytuowanemu wadził na salonach kuzyn-biedak i starał się umieścić Norwida w przytułku dla weteranów już na początku roku 1868

5. listy numer 919, 920  (PW, X, str.95,96)

6. kalendarz biograficzny pkt. 543  (PW, XI, str.136)

7. Jan Paweł II, Watykan, 30 czerwca 2001 r. cały tekst...

8. z wiersza Pióro,  (PW t. I, str.49)

9. z IV lekcji o Juliuszu Słowackim  (PW, VI, str. 437)

10. z listu "w rocznicę obrony Wiednia" (PW, VIII, str. 229)

11. Grażyna Halkiewicz-Sojak, Norwidowskie motywy... w Norwid a chrześcijaństwo, redakcja Józef Fert, Piotr Chlebowski Towarzystwo Naukowe KUL Lublin 2002

12. (PW, I, str. 219)

13. z listu do Teofila Lenartowicza  (PW,  VIII, str. 249-254)

14. z listu do Konstancji Górskiej  (PW, VIII, str.160)

15. z listu do Józefa Bohdana Zaleskiego  (PW, VIII, str. 163)

16. z Pieśni społecznej cztery stron  (PW, III, str.344 i 360)

17. Czy podam się o amnestię?  (PW, I, str.260)