Fortepian Szopena
Cyprian Norwid Fortepian Szopena DO ANTONIEGO C............
La
musique est une chose étrange!
I
Byłem u Ciebie w te dni przedostatnie
II
Byłem u Ciebie w dni te, przedostatnie,
III
Byłem u Ciebie w te dni, Fryderyku!
IV
A w tym...coś grał - i co? zmówił ton - i co? powié -
V
I była w tym Polska - od zenitu
VI
I - oto - pieśń skończyłeś - - i już więcéj
VII
O Ty! - co jesteś Miłości-profilem,
VIII
Oto patrz - Frydryku!... to -
Warszawa:
IX
Patrz!... z zaułków w zaułki
X
Ten!... co Polskę głosił - od zenitu
*
Lecz Ty? - lecz ja? - uderzmy w sądne pienie,
Utwór ma jeszcze jedną wersję (obie wresje autorskie), którą zamieściliśmy w odsłonie Niespodzianka
Cykl dwunastu obrazów inspirowanych poematem Norwida FORTEPIAN SZOPENA
I
Byłem u Ciebie w te dni przedostatnie
II
Byłem u Ciebie w dni te, przedostatnie,
III
Byłem u Ciebie w te dni, Fryderyku!
IV
A w tym...coś grał - i co? zmówił ton - i co? powié -
V
I była w tym Polska - od zenitu
VI
I - oto - pieśń skończyłeś - - i już więcéj
VII
O Ty! - co jesteś Miłości-profilem,
VIII
Oto patrz - Frydryku!... to -
Warszawa:
IX
Patrz!... z zaułków w zaułki
X
Ten!... co Polskę głosił - od zenitu
*
Lecz Ty? - lecz ja? - uderzmy w sądne pienie,
-------------------- POST SCRIPTUM
...Dwa
mnie gnały
Płomienie
-
Jeden
biały,
A
drugi w sine, w krwawe cienie.
Ten,
co jest w krwawe cienie, znika,
Ten,
co biały, z wnętrza się odmyka:
I
jak narcyzu gwiazda cicha,
I
jak listu obsłona,
Kiedy
pieczęć stopiona,
I
jak biała postać, kiedy wzdycha,
Załamawszy
ramiona,
I
jak błyskawica rozpłyniona -
Tak
się rozjaśnia płomień ów i kielich kwiatu.
-
A ta osłona rozwinięta,
Ten
biały kształt, tęsknotą wykradziony światu,
Co
wyrzucił rączęta
Nad
rumieńcem skronie zapalone...
A
ta myśl, czyli postać - nie wiem - jedność bytu,
A
to razem skończone, razem nieskończone,
Z
ziemi k'niebu idące, i niebios błękitu
Na
równiny zielone...
To
kolebka - to truna!
Nie
- pokąd milczą, w słupie szumiącego drzewa,
Lecz
gdy owa odpłacze, a pierwsza odśpiewa
Cało-struna!...
(C.N. - Zwolon III)
. . . . . . . . . . . . . .
IMPULSY do powstania cyklu obrazów "Fortepian Szopena z
postscriptum"
W Polsce od grobu
Fryderyka Chopina rozwinie się sztuka, jako powoju wieniec, przez pojęcia nieco
sumienniejsze o formie życia, to jest o kierunku pięknego, i o treści życia, to jest o
kierunku dobra i prawdy.
Wtedy artyzm się złoży w całość narodowej sztuki.
[Długo, długo myśliłem i
szukałem, gdzie jest przystań dla sztuki polskiej, tego dziecka natchnień, a matki prac, tego
momentu wytchnień. - Przekonałem się, że uczucie harmonii między treścią a formą życia będzie u nas
posadą sztuki. Przekonałem się, że sztuka wyłącznie
harmonią treści i formy zatrudniona inaczej rozwijać
się nie może... i że gdzie tego nie ma, tam z badań nad klasycyzmem (to jest formą) i nad romantyzmem (to
jest treścią) przychodzi do oczyszczenia wpierw bagnetem formy całospołecznej - bo najwyższa sztuka jest heroizm!...]
Narodowy
artysta organizuje wyobraźnię jak na przykład polityk narodowy organizuje siły
stanu...
Jan Paweł II znał dobrze te
słowa Norwida od czasu kiedy, jako siedemnastolatek w mundurku wadowickiej
szkoły, recytował Promethidiona. Znał je tak dobrze, że do przedstawicieli
świata kultury zgromadzonych w kościele Świętego Krzyża, przy "grobie Chopina", mówił: "Trzeba bardzo się starać o to, ażeby ta - odnaleziona przez tylu ludzi kultury w Polsce - łączność z tajemnicą paschalną Chrystusa owocowała wedle
proroczych zaiste słów Norwida: 'Piękno na to jest, by
zachwycało do pracy - praca, by się zmartwychwstało'. (...) Grozi nam to, że 'przez pracę się nie zmartwychwstaje'. (...)Trzeba, abyście 'trwali' w tej wspólnocie. Aby jeszcze wyostrzało się wasze poczucie
odpowiedzialności za 'piękno, które jest kształtem
Miłości'. Abyście pomagali 'trwać' innym w tej samej wspólnocie Kościoła i narodu."
Tak Jan Paweł II "organizował wyobraźnię" 13 czerwca 1987 roku; dwa lata przed
znamiennym czerwcem 1989.
Zaś dwa lata po czerwcu roku 1989,
8 czerwca 1991, w Teatrze Narodowym nawiązując do spotkania w świątyni, w
której znajduje się serce Chopina mówił:
"Modlę się o to do Boga, który jest dawcą
talentów. Modlę się, aby wszyscy ludzie wielorakich talentów na ziemi polskiej
znajdowali warunki do twórczej pracy. Aby mogli nas obdarzać prawdziwym
pięknem. Piękno - praca - zmartwychwstanie: ta Norwidowska triada pozostaje zawsze w mocy.
Mówiliśmy o tym przed czterema laty w kościele Świętego Krzyża. Dziś do tego
powracam. Dziś bowiem - może inaczej niż wówczas, ale bardziej
jeszcze - czujemy potrzebę zmartwychwstania, czujemy imperatyw
zmartwychwstania. (...) A jednak nie wycofuję się z tego, co powiedziałem,
zwłaszcza po usłyszeniu tego, co usłyszałem i po przeczytaniu wielu innych
rzeczy, które przeczytałem: dziś może inaczej niż wówczas u Świętego Krzyża
przed czterema laty, ale może i bardziej jeszcze, czujemy potrzebę
zmartwychwstania, czujemy imperatyw zmartwychwstania, tego zmartwychwstania
Chrystusowego, które święty Paweł przetłumaczył na zasadę życia
chrześcijańskiego, na zasadę życia sakramentalnego. Wystarczy zajrzeć do listu
ad Romanos, gdzie Paweł pisze o chrzcie, nie tylko zresztą, ale zwłaszcza o
chrzcie. Zmartwychwstanie jest zasadą życia chrześcijańskiego, życia
sakramentalnego: Chrystusowe zmartwychwstanie zaszczepione w nas. Natomiast to
samo zmartwychwstanie przez Norwida zostało przetłumaczone na wymóg życia
narodowego, powiedziałbym nawet społeczno-ekonomicznego: jak być narodem
zmartwychwstałym, to znaczy narodem, który żyje pełnią życia. Ja tak kluczę, a
już chcę powiedzieć właściwie ostatnie słowo, powiedzieć mianowicie, że tego,
właśnie tego zmartwychwstania, przetłumaczonego przez Norwida na
wymóg życia narodowego, życzę Tobie, Polsko, Ojczyzno moja!"
Kolejną
inicjatywą skierowaną do ludzi świata kultury jest
Jana Pawła II
List do Artystów, podpisany w Niedzielę Wielkanocną Zmartwychwstania Pańskiego,
4 kwietnia 1999 roku. W kilku akapitach przywołuje Papież słowa "wielkiego poety polskiego Cypriana Norwida" - piękno - praca - zmartwychwstanie, pisząc m.in.:
"Na progu trzeciego tysiąclecia
życzę wam wszystkim, drodzy artyści, abyście doznawali takich twórczych
natchnień ze szczególną siłą. Oby piękno, które będziecie przekazywać
pokoleniom przyszłości, miało moc wzbudzania w nich zachwytu! W obliczu
świętości życia i człowieka, w obliczu cudów wszechświata zachwyt jest jedyną
adekwatną postawą.
Właśnie
zachwyt może się stać źródłem owego entuzjazmu "do pracy', o którym mówi Norwid w
wierszu cytowanym na początku. Tego entuzjazmu potrzebują ludzie współcześni i
jutrzejsi, ażeby podejmować i przezwyciężać wielkie wyzwania jawiące się już na
widnokręgu. Dzięki niemu ludzkość po każdym upadku będzie mogła wciąż dźwigać
się i zmartwychwstawać."
(Arcybiskup Gianfranco Ravasi,
główny organizator rocznicowego spotkania Benedykta XVI z artystami w Kaplicy
Sykstyńskiej 21 listopada 2009 roku, w jednym z wywiadów powiedział:
"Polski
poeta Norwid podkreślał, że rzeczywistość religijna w najlepszy sposób
odzwierciedla ducha - nie
można o tym zapominać.")
Ze zbudowania w duchu się buduje,
Smak się oczyszcza i żądze się głuszą,
Przyroda niema jest uszanowaną
I rozebrzmiewa czyn długą hosanną!...
Promethidion
(Bogumił) Norwid
Chronologicznie
czwartym impulsem były słowa wypowiedziane przez Jana Pawła II 13 czerwca 1999
roku (krótko po ogłoszeniu Listu do artystów) przed Katedrą warszawsko-praską:
"Trzeba dodać, że na tej właśnie ziemi
urodził się Cyprian Norwid, nasz wielki poeta epoki romantyzmu, poeta i
myśliciel, który często w swych utworach wspomina ze wzruszeniem dzieciństwo i
lata młodzieńcze spędzone w rodzinnych stronach."
(zastanawia ten zupełnie inny
sposób mówienia Papieża o Norwidzie właśnie na Pradze, w diecezji narodzin i
chrztu Artysty; przywołuje może nawet skojarzenie ze słowami pisanymi w roku
1864 do Karola Ruprechta: Zasmucałoby mię to, że prędzej bywałem pojmowanym na
wyżynach Rzymu starego lub Germanii niż w rodzinnym miasteczku powiatowym, np.
w Mińsku albo w Radzyminie - ale
pocieszam się tym, iż tak bywało ze wszystkimi, którzy pod ostatnie czasy
śmieli rodakom prawdę mawiać.)
Chciałoby się
powiedzieć, parafrazując zdania JPII: Ja tu tak kluczę, a już chcę właściwie
powiedzieć ostatnie słowo, powiedzieć mianowicie, że wobec tego, właśnie tego, jednego z największych poetów i myślicieli, jakich wydała chrześcijańska
Europa, mamy wszyscy wielki dług i aby ten dług w jakiejś mierze spłacić
trzeba, szczególnie pod ostatnie czasy, dorobek czwartego wieszcza rodakom przybliżać.
"Cyprian Norwid pozostawił
dzieło, z którego emanuje światło pozwalające wejść głębiej w prawdę naszego
bycia człowiekiem, chrześcijaninem, Europejczykiem i Polakiem.
(...) Ogół
społeczeństwa nie zdoła przeciwstawić się pustoszącej go nieheroicznej
filozofii obecnych dni, jeśli nie będzie w nim ludzi żyjących Norwidowym
pytaniem:
Aby być
narodowym - być nad-narodowym!
I aby być człowieczym, właśnie że ku
temu
Być nad-ludzkim... dwoistym być
a jednym - czemu?"
Tak, ze zbiorowej powinności,
spłacał swój osobisty dług wdzięczności dla Norwida Jan Paweł II w liście
skierowanym do Polaków uczestniczących 1 lipca 2001 roku we Mszy świętej i
audiencji na Watykanie. List napisany cytatami z Norwida kończy Papież słowami:
"Wszystkim Polakom, a w sposób szczególny miłośnikom twórczości
Cypriana Norwida życzę, aby przez ich pracę spełniały się w społeczeństwie
słowa kończące Fortepian Szopena:
Jękły - głuche kamienie:
Ideał - sięgnął bruku - -
Z serca Wam
błogosławię, prosząc zarazem Tę, którą nazywamy Mater Admirabilis, a którą tak
pięknie opiewał Norwid w Legendzie i w Litanii, żeby towarzyszyła Wam w tej
pracy służącej Kościołowi, Europie i Polsce."
Przez blisko 27 lat wołaliśmy "zostań z nami, zostań z nami" podczas gdy Papież swoim
nauczaniem niezmiennie odpowiadał "vade-mecum" - "idź ze mną".
Idąc z miłością za Janem Pawłem II,
Jego życiem i nauczaniem, spotkamy niewątpliwie Norwida, "z którego dziełem łączy mnie bliska, duchowa zażyłość, datująca
się od lat gimnazjalnych" - jak napisał w roku 2001. A
u Norwida, "pisarza treści, co jest krzyżem przemazaną", jak u Jana Pawła II, łącząca niebo z ziemią Maryja Matka
Zbawiciela, przypominanie, że Servi inutiles sumus (Łk17,10), i
wielkie "rozradowanie z Boga mojego Jedynego".
W Vade-mecum,
Złożonym
ze stu perełek
nawlekłych,
Logicznie
w siebie, jak we łzę łza, wciekłych
XCIX - 99. perełka to Fortepian
Szopena. Niezwykły i pełen tajemnic; pełen też osobliwego Norwidowego rytmu,
pulsowania słowem wchodzącym w muzykę i muzyką wchodzącą w słowo. Poemat o
Szopenie, Norwidzie ale też po trosze o nas i dla nas wszystkich trudzących się
dla do-konania cało-żywota.
...zmartwychwstać jest bolesnym
trudem,
Pracą człowieka, z Bożym dokonaniem - cudem ! -
(Norwid, Epimenides)
I tak ze wsłuchiwania się w
nauczanie Jana Pawła II, melodię poezji Norwida i poezję dźwięków Chopina
zaczęły powstawać obrazy. Cykl Fortepian Szopena.
Muzyka uczy ciszy, a w ciszy:
"Myśli, które jeszcze nie nadleciały na widnokrąg, szumią z dala
skrzydłami niby arfy eolskie... i w tym to wieszczba jest muzyki. Kiedy już je okiem objąć można, malarz tęczą lecące zachwyca
na płótno lub mur gmachu..." - pisał Norwid w Epilogu
Promethidiona. Udowadniał że, "Każdy naród przychodzi inną
drogą do uczestnictwa w sztuce; ile razy
przychodzi tąż samą, co i drugie, to nie on do sztuki, ale sztuka doń przychodzi, i jest rośliną egzotyczną... (...)Chrystianizm
przychodził swoją drogą - przez przecięcie linii ziemskiej, horyzontalnej, i linii nadziemskiej, prostopadłej-z nieba padłej - czyli przez znalezienie środka +, to jest
przez tajemnicę krzyża (środek po polsku znaczy zarazem sposób)."
Przestrzegał, że jeżeli: nie "zapracowywa się na sztukę w labiryncie tych sił postaciowania,
które wyobraźni imię
noszą", nie "podnosi i uświęca ziemi
idealizacją twórczą", do pracy nie zachwyca, to "wtedy kość pacierzowa z mleczem swoim, połączającym całość
pracy w narodzie, się rozpada... na wspomnienia przeszłości i utęsknienia do przyszłości!... Pomiędzy przeszłością a przyszłością otwiera
się próżnia rozpaczliwa... w tej próżni zrodzone pokolenie - między przeszłością a
przyszłością nie złączonymi niczym... czymże w rzeczywistości ma pozostać?...
aniołem, co przelata - upiorem, co przewiewa - zniewieściałym niczym... męczennikiem ... Hamletem..."
"Kto ma teraz trochę zastanowienia, ten zrozumie, jaką pełnią
powinność piętrzące się arkady tego sztuk wodociągu, połączającego łańcuch
pracy: bo ducha pracy (to jest one myślenie ludowe i naturę mu przyrodzoną) z myśleniem ludzkości w
społeczeństwie, które czyni powinność połączania narodów z narodami - ale połączania, nie naśladowania i małpowania, bo wtedy ludowa myśl odstąpi, jako nie
czyniących powinności, kiedy ona swą pełni."
"...dobre odczytuj i kończ w sobie - a błogosławiony, kto się zgorszy ze mnie!..."
PS
21 listopada 2009 roku w Kaplicy Sykstyńskiej
Benedykt XVI spotkał się z twórcami; jednym z trzech obecnych na tym spotkaniu
Polaków był Cyprian Norwid; Papież zacytował:
Bo piękno na to jest, by zachwycało
Do pracy - praca, by się
zmartwychwstało.
* * *
...sztuka jest mniej lub więcej dojrzałym widzeniem, w miarę jak sztukmistrz jest mniej lub więcej dojrzałym Chrześcijaninem. ...
NORWID – CHOPIN Zachętą do wnikliwego zapoznania się ze wspomnieniami „zjawiska” Norwid o „zjawisku” Szopen niech będą słowa wybitnego znawcy życia i twórczości Fryderyka Chopina, profesora Mieczysława Tomaszewskiego (prof. Mieczysław Tomaszewski urodzony w 1921 roku w Poznaniu, studiami i pracą związał się z Krakowem; muzykolog humanista – zakres zainteresowań zawodowych to m.in.: ontologia, analiza i interpretacja dzieła muzycznego; relacja słowo – muzyka; pokrewieństwo sztuk). „ – Nie znam trafniejszej syntezy dzieła Chopina niż poetycka refleksja Norwida, i ta z 1849r. Czyli nekrolog, który poeta zamieścił w ‘Dzienniku Polskim’: ‘Rodem Warszawianin, sercem Polak, a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin, zszedł z tego świata’, a potem wiersz ‘Fortepian Szopena’ i ‘Promethidion’, a także ‘Czarne’ i ‘Białe kwiaty’. A mówię to znając główną literaturę recepcji Chopina. Nie ma lepszej syntezy jego dzieła, choć niektórzy zbliżają się do właściwego ujęcia istoty jego sztuki.”
Bezpośrednim impulsem do powstania poematu “Fortepian Szopena” były wypadki zaszłe 19 września 1863 roku w Warszawie. Jak większość złych wieści informacje rozchodziły sie lotem błyskawicy, dotarły również do Paryża. Czytany przez Norwida „Czas” relacjonował je w ośmiu kolejnych numerach. Wiemy, że po nieudanym zamachu na namiestnika cara gen. Teodora Berga, na mieszkańców (m.in. Justyna Izabela Barcińska, siostra Chopina, z mężem) i wnętrza pałacu Zamoyskich spadły aresztowania i barbarzyńskie zniszczenie. Po kradzieży tego co wydawało się cennym łupem, resztę w kilku stosach podpalono. „Ogień wzniósł się na równo z wysokością domów, a czasem podnosił aż do wysokości dzwonnicy Ś-go Krzyża. (...) Barcińskiego, dyrektora <Żeglugi>, zbili żołnierze niemiłosiernie, żona jego, siostra rodzona nieboszczyka Chopina, miała drogą pamiątkę po tym artyście, fortepian, który spalono...” – czytał Norwid w 217 numerze „Czasu” z 24 września. My też możemy te relacje przeczytać w zachowanych dokumentach lub niezliczonych opracowaniach. Czy pomagają zrozumieć „Fortepian Szopena”? – niewiele. Bo też nie o tych zdarzeniach jest Norwidowskie arcydzieło. Trzeba nam wyzwolić się z podręcznikowo-szkolnych interpretacji i poszukać właściwego ‘klucza’. U samego Norwida. Zanim jednak zaczniemy pytać „kochanego Cyprusia” (lubił kiedy się tak do niego zwracano) o „treścian” Fortepianu Szopena, trochę o ‘powinowactwie’; przy wszystkich znaczących różnicach ‘stylu życia’, o pewnej psychicznej bliskości Norwida i Szopena. Norwid muzycznie do pewnego stopnia wychował się na Szopenie. Od śmierci matki (11 kwietnia 1825, do śmierci prababki 24 lipca 1830) Cyprian „odbiera wychowanie w Warszawie, pod opieką prababki Hilarii z Sobieskich” (z autobiografii dla Brockhausa). Mieszkające w sąsiedztwie, znające się na muzyce i grające, ciotki Sobieskie (Ludwika z córką Zofią) zabierały kuzynka na „muzykalne wieczory Chopina”. To były wielkie przeżycia skoro u schyłku życia, w roku 1883, księdzu Władysławowi Orpiszewskiemu opowiadał o swojej obecności na warszawskich koncertach Fryderyka. Kiedy Chopin opuszczał Warszawę Norwid miał dziewięć lat. Zaledwie dziewiętnaście lat póżniej Norwid napisze: (nekrolog zamieszczony w Dzienniku Polskim nr 117, Poznań 25.X.1949) Rodem warszawianin, sercem Polak, a talentem świata obywatel, Fryderyk Chopin zeszedł z tego świata. Choroba piersiowa przyspieszyła śmierć za wczesną artysty w trzydziestym dziewiątym roku życia – dnia siedemnastego miesiąca bieżącego. Umiał on najtrudniejsze sztuki zadanie rozwiązywać z tajemniczą biegłością – umiał bowiem zbierać kwiaty polne, rosy z nich ani puchu nie otrząsając najlżejszego. I umiał je w gwiazdy, w meteory, że nie powiem: w komety, całej świecące Europie, ideału sztuką przypromieniać. Przezeń Ludu polskiego porozrzucane łzy po polach w dyjademie ludzkości się zebrały na dyjament piękna, kryształami harmonii osobliwej. To jest - co największego sztukmistrz może uczynić i to uczynił Fryderyk Chopin. Cały prawie żywot (bo część główną) poza krajem spędził dla kraju. To jest, co największego dopiąć może wychodziec, i tego Fryderyk Chopin dopiął. Wszędzie jest – bo w Ojczyzny duchu mądrze przestawał – i w Ojczyźnie spoczął, bo jest wszędzie. Kochanowski skarżył czasu swego: Tymoteusza, sławnego muzyka ateńskiego, nie wygnano, jedno iż był jedną strunę do swego instrumentu przyczynił: ale za naszego wieku nie jedną, ale dziewięć strun do lutnie przydano: a pieśni dzisiejsze tak daleko są różne od Bogarodzice, jako i obyczaje od Statutu. Taka to odmiana w muzyce czyni odmianę i w Rzeczypospolitej... Kochanowski w Sobótkach pierwszy ludu poezję uczonemu światu uwidomił – w muzyce Chopin toż uczynił. Paryż, dnia 18 października 1849 r.
Zaś do Boguliny Mańkowskiej (pisarka, 1814-1901) powiedział: ...umarł jak Apollon, otoczony dziewięciu Muzami: Angielki, Moskiewki, Francuzki jak obóz koczowały, noc i dzień, w Jego salonie.
Fortepian Szopena – ... cdn...
| Strona Powitalna | Szukaj | Odnośniki |
|
