Cyprianus Norwid

         Polonus natus, civis Romanus

                   anno 1862

              Lutetiae Parisiorum

Tak Cyprian Norwid podpisał list z 1 grudnia 1862 do Joanny Kuczyńskiej, w którym, nie bez gorzkiej satysfakcji, informuje o ukazaniu się w wydawnictwie Brockhausa tomu XXI Biblioteki Pisarzy Polskich - POEZYJE Cypriana Norwida.

[Było to pierwsze zbiorowe wydanie utworów literackich Norwida, jednak nie dopuszczone na rynek księgarski w Królestwie Polskim, przez wpisanie na listę prohibitów (prohibita - druki zastrzeżone ze względu na ich treść)].

"Jak wiadomo Pani, jestem obywatelem rzymskim - civis romanum sum - Władzca Rzymu jest moim monarchą - nie wiem przeto bynajmniej, jakie są urządzenia w Polsce, i nie wiem, jakie cenzury są prawa, ani wiedzieć tego nie mam obowiązku, będąc Rzymianinem, choć w Polsce urodzonym - tak jak niegdyś Paweł Apostoł Żydem z urodzenia był, a jednakże prawo obywatela rzymskiego obowiązywało go."

         Naród mię żaden nie zbawił ni stworzył;

         Wieczność pamiętam przed wiekiem;

         Klucz Dawidowy usta mi otworzył,

                   Rzym nazwał człekiem.

(Moja Ojczyzna; Paryż, styczeń 1861)

Poetycki opis dwóch podróży apostolskich Pawła Misjonarza i Męczennika.

 Jeśli ktoś chce "zanurkować" w ten tekst Norwida, a warto, to zachęcamy do przeczytania "rozprawki" Ojca Salija: (też warto): http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TD/meczenstwo/norwid-mecz.html

Szanownym Gościom strony polecamy też pracę pani Beaty Wołoszyn -"Norwid ocala"  (seria "Książki bez kantów" wydawnictwa Collegium Columbinum). Oto kilka tytułów rozdziałów: Męczeństwo/ Męczennicy chrześcijańscy objęci tradycją hagiograficzną/ Męczennicy chrześcijańscy - nowożytni/ Męczeństwa antycypujące chrześcijaństwo/ Śmierć bohaterska/ ... Zmartwychwstanie  

Cyprian Norwid - "civis Romanus" - był gorliwym czytelnikiem pism Ojców Kościoła (często cytuje np.: Tertuliana i Świętego Augustyna), ale też pilnym uczniem Apostołów i sumiennym szerzycielem Prawdy. George GÖMÖRI  [emerytowany profesor zwyczajny Cambridge] uważa, że na temat obecności świętego Pawła w utworach Norwida można napisać osobne studium. W swoim referacie "Norwid wobec wczesnego chrześcijaństwa. Kilka luźnych uwag" napisał: "Historiozofia Norwida skupia się wokół Jezusa Chrystusa i wokół rozwoju chrześcijaństwa w świecie realnym. (...) Zadanie, które Norwid stawia przed sobą, jest więc 'apostoliczne'. (...) Norwid zwykle cytuje trzy autorytety z 'okresu apostolskiego'. Obdarza wielkim szacunkiem św. Pawła, ponieważ to w jego pismach 'słowo wróciło w ducha i stało się całe' [Rzecz o wolności słowa IX]. Powołuje się również na św. Pawła, wymieniając go jako wielkiego stylistę, autora półpoetyckiego i półfilozoficznego. (...) Co ciekawe, wszyscy ci wcześni Ojcowie Kościoła pochodzą z peryferii Cesarstwa - Tertulian i św. Augustyn byli Kartagińczykami, a św. Paweł, jak wiadomo, Żydem z Tarsu."[za: Norwid a chrześcijaństwo, redakcja Józef Fert i Piotr Chlebowski, Towarzystwo Naukowe KUL 2002]

  †

(list 826. Paryż, marzec 1873, do Michaliny z Dziekońskich Zaleskiej)

Oto: iż ci szczególnie, którzy nie mają co robić, wytworne listy piszą! Niech Pani literaturę całą w pamięci przejrzy, azali nie prawdziwe tu uczyniłem właśnie spostrzeżenie?

Tak dalece! Iż nawet apostolskie Pawła Ś-o listy... czyliż, literacko uważane jako listy, są właściwie listowej przykładem formy?? Bynajmniej! To są rapsody, półpoetyckiego, półfilozofijnego i natchnionego pełne ognia. Częstokroć zadyszane profetyzmem - kurzem dróg, które przebiegał Apostoła sandał, posypane, ażeby litery pisma osuszyć!

  † 

EPIMENIDES * WSTĘP

Ten to mędrzec [Epimenides] w młodości swej wysłanym był przez ojca, aby zbłąkanej owcy szukał; a skoro utrudził się, wszedł do groty i zasnął.- I spał tamże lat pięćdziesiąt i siedm, a potem wyszedł i zdało mu się, jakoby wczora.- Tedy owcę, właśnie że zbłąkaną ówdzie, wziąwszy na plecy swe, szedł do miasta Gnossy. (...) A rzecz ta znaną była i bardzo brzmiącą w Grecji za dni Solona, około sześćset lat przed przyjściem w ciele-człowieczym Osoby Bożej na ten świat.

Kretensowie zwali Epimenidesa kuretem i cześć mu pośmiertną wyrządzali, a Lacedemończykowie, według słów wyroczni postępując, przechowywali ciało jego. Osoba moralna tego męża ma coś nieledwie ewangelicznego we wszystkim, cokolwiek o nim wie się dzisiaj.

Około południowych brzegów tej to Krety, której obywatelem był Epimenides, zdarzyło się znowu w sześćset lat po śmierci jego, iż przepływał okręt niosący na sobie Ś-go Pawła Apostoła do Miletu, Syrakuzy, Regium i do Rzymu.

Przyszła mi myśl, kiedy sam w tych okolicach byłem, że Apostoł-jeniec, przepływając owdzie, wspomniał był Epimenidesa, i że wtedy zamieścił one dwa wiersze kurety w liście swym do Tytusa (XII), które, wiadomo, że są wierszami Epimenidesa, i które w tłumaczeniu polskim Biblii, jakkolwiek wierszami rymowanymi przełożone będąc, tak brzmią:

         Zawsze są kłamliwymi sprośni Kretensowie,

         Na kształt bestii żyjący, leniwi brzuchowie.

Jednakowoż, ponieważ to drukowane jest jako proza, więc tak i czytają ci, co czytają druk!

1854                                                                                                  C.N.

[Tt 1,12 według Biblii Tysiąclecia: Powiedział jeden z nich, ich własny wieszcz*: <Kreteńczycy zawsze kłamcy, złe bestie, brzuchy leniwe>.- i objaśnienie tego wersu: 1.12 Poeta Epimenides z Knossos na Krecie miał żyć w VI w. Przed Chr.- postać częściowo legendarna]

† 

(list 273. do Ludwika Nabielaka z Montpellier, 7 września 1858)
Jadąc w sierpniu z Paryża do Cette ("do kąpieli, których oczy moje potrzebują"), a następnie na ślub brata Ludwika (bogdajby!") w Montpellier ("zgodzić się starałem moje kąpiele z widzeniem brata") Norwid odwiedza Ludwika Nabielaka w Nîmes. Ludwik pożycza Cyprianowi świeżo wydanych w przekładzie Karola Balińskiego  "Kochanków nieba" Calderona (Poznań 1858). Odsyłając książkę  Norwid dzieli się z Nabielakiem niezwykle głębokimi refleksjami o książce, tłumaczeniu, "architekturze" dramatów i swoim odbiorze Calderona. Pisze m.in.:

Shakespeare może powiedzieć: "Ja znam Zło", a Calderon może powiedzieć> "Ja znam Dobro", a Zygmunt (Krasiński) może powiedzieć: "Ja znam Historię". U Calderona historii jeszcze nie ma, jest tylko i jest dopiero legenda.
Dla tej przyczyny, gdyby nie wielka onkcja i świętość prawie muzy jego, to pojęcie platończyka (który tu jak cała mądrość starożytna występuje) byłoby niedobre. Filozofia starożytnych nie jest głupstwem. (...) Tales był bardzo zacny mąż - Epimenidesa Paweł Święty nazywa prorokiem - Sokrates był świtem męczennika - Plato bardzo szanownym mędrcem - Pitagoras podobnym Magom-świętym pracownikiem - Epikura jeden z świętych naszych ojców Kościoła znał osobiście i oddaje mu, że był niezmiernie szanowną i zacną osobą. (polecam cały list, jak i wszystkie pozostałe, bardzo gorąco)

† 

RZECZ O WOLNOŚCI SŁOWA * XI

W poniższym fragmencie Norwid odwołuje się do wersu z Pawłowego Listu do Efezjan. Według Biblii Tysiąclecia brzmi on: Ef 6,12 Nie toczymy bowiem walki przeciw krwi i ciału, lecz przeciw Zwierzchnościom, przeciw Władzom, przeciw rządcom świata tych ciemności, przeciw pierwiastkom duchowym zła na wyżynach niebieskich*.

*6,12 Zob. 1,3. Mowa nie o miejscu przebywania, lecz o "wymiarze", który chcą opanować.

1,3 "na wyżynach niebieskich" - Zwrot ten zachodzący tylko w tym liście (1,20; 2,6; 3,10; 6,12) oznacza świat nadzmysłowy, niebo jako sferę bytowania nadprzyrodzonego, źródło łask Ducha, przedmiot aspiracji człowieka, o który walczą z nim demoniczne "Potęgi" (6,12; Rz 8,38; 1Kor 2,15).

     Dziś - w Ewangeliach nawet czytają, co wolą!

     A czego wcale nie ma... lecz co tak się czuje,

     Tak czyta, jak się puści i z-wulgaryzuje.

Autor idzie w ciemność*, by wydarł jej światło,

Wulgaryzator w jasność, by rozlał ją na tło,

Dwa kierunki! Pozornie różne i czasowo

Sprzeczne, jako litera-praw i duch jej: Słowo.

(Dlatego jest dowcipną czyjaś tam nauka,

Że, gdy jedni jasności, ów ciemności szuka.)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

     Szczęśliwi!! Którzy z rąk-dwóch jedno-skrzydło robią:

     Prac widać dokończywszy, zasnąć się sposobią.

     Lecz kto tworzy? ten, wielkim i samotnym losem,

     Niesiony jest, gdzie Twórczość, więc blisko z Chaosem...**

* "Ponieważ nie mamy boju przeciwko krwi i ciału, ale przeciwko księstwom i mocarstwom, przeciwko dzierżawcom świata tych ciemności..." (Do Efezów, VI 12).

** "Ponieważ nie mamy boju etc. ... ale przeciwko etc. duchownym złościom na niebiosach" (Do Efezów, VI 12).

... i jeszcze taka myśl śmiała ... może odległa... może nic nie znaczące skojarzenie... a jednak...

Święty Paweł, APOSTOŁ NARODÓW, głosił Dobrą Nowinę "całemu Światu". W Liście do Rzymian pisze - "oto od Jerozolimy i na całym obszarze aż po Illirię [Illiricum - obszary ciągnące się wzdłuż wschodniego wybrzeża Adriatyku; Jugosławia, Dalmacja] dopełniłem..." i zapowiada - "gdy będę podążał do Hiszpanii". Dotarł więc do "kresu Zachodu", co wtedy znaczyło Hiszpanię i Luzytanię [Luzytania - prowincja rzymska; obszar dzisiejszej Portugalii].

Ponad XIV wieków później, 3 sierpnia 1492 roku, żegnane przez rozmodlony ale i rozemocjonowany tłum, trzy karawele - w tym największa "Marigalante" nazwana przez Kolumba "Santa Maria" - popłynęły z Palos przez "Morze Mroków".

Aż za połowę wieku XV powszechnie uważano, że wysepka Porto Santo (sąsiadująca z Maderą) jest najdalej wysuniętym krańcem świata. Dalej było przerażające Morze Mroków, a jeszcze gdzieś dalej, dalej... ognista otchłań, w którą wlewają się masy wód.

† 

PIĘĆ ZARYSÓW * III

Blask podobien do tego, który apostoły

W czas przemienienia swymi schylonymi czoły

Witali - gdy mówili: ,Dobrze nam tu, Panie. -

Światłość ta, to jest przedświt już na zmartwychwstanie.

Przypomnij sobie, jeśli widziałeś oblicze

Poczciwego człowieka, gdy myśli rzecz świętą:

Zali nie ma tam blasku? - albo głowę ściętą

W sprawie czystej? - lub może widziałeś i bicze

Ciemności na człowieku, co myśli rzecz ciemną,

Chroniąc się od światłości, iż mu nieprzyjemną.

- Skra jest skrą! - lecz ta światłość w potędze ogromnéj

- Nie już w odblasku - Szawła butnego obala.

Kto spojrzał, gdzie sam w sobie gore wiekopomny,

Temu się łuną czoło śmiertelne zapala.

† 

FRAGMENTY Z LISTÓW NORWIDA:

(list 155. do Michaliny Dziekońskiej w Paryżu, 9 sierpnia 1852)

Radzę Pani (tak jak radziłem w listach do Rzymu) pamiętać - że to w Katakombach jest gniazdo sztuki chrześcijańskiej, nie w Cesarstwie Germańskim Gotyckim.

Że z tej przyczyny Matka kościołów, Jan Laterański, i wszystkie bazyliki są stawiane z użyciem architektury grecko-rzymskiej, pogańskiej - dla Chrześcijaństwa zwyciężonej -

Że - nie tylko kościoła - ale ołtarza samego nawet bez pojęcia sarkofagu starożytnego postawić nie można w żaden żywy sposób.

Że to pochodzi z tej przyczyny, iż Zbawiciel nie przyszedł rozwiązywać, ale wypełniać.

Że dlatego Sybille pogańskie prorokowały przyjście Chrystusowe.

Że dlatego Paweł Święty komentował się poetami pogańskimi, do Greków mówiąc.

Że, jednym słowem, Tryumf religii jest w tym właśnie, że i pogańskie elementa musiały się jej pokłonić. Bo tryumfu nikt nie odnosi nad przyjaciółmi i wielbicielami, ale nad nieprzyjaciółmi i obojętnymi.

To to radzę pamiętać.

† 

(list 213. do Felicjana Faleńskiego autora Termopile w Paryżu, 18 lipca 1856)

...powiem o tym, co Autor niejasno widzi - powiem jak człowiek.

Widziałem ci ja wielu ludzi czy cieniów w termopilski się cofających wąwóz - ale skoro na imię samego tylko Sokratesa zakląłem ich - stawali macając, azali nie z tyłu rany im się zadaje - rany nieszlachetne. Cóż dopiero, gdybym sięgnął poza tego miłego mi męża, na pół w mroku, a na pół w łunie zorzy stojącego - gdybym, mówię, pozwał przed Pawła Apostoła i towarzyszów jego w Grecji?

A każdy z nas już - to starszy jak Plato i jak Sokrates - mniej tym, że nam to w usta z mlekiem włożono, czego oni potem-potów dorabiali się, a ledwo w usta im powiało przy zgonie!

Dzieci domów-szlachetnych, nauczone w kolebce, idą do plebejuszów szukać tego, co oni (że sami na to pracowali) goręcej strzegą!

† 

(list 219. do Marii Trębickiej w Paryżu, lipiec 1856)

- Prawda jestże myślą? - nie - i dlatego to Piłatowi pytającemu: "Cóż jest prawda?" - zapytany tak nic nie odpowiedział, że aż się bardzo zadziwił pytający...

                                               *

Gdyby prawda była samą myślą tylko, już byśmy dawno zatrzymali się na stanowisku oświaty babilońskiej...

                                               *

Prawda jest myślą więcej cało-żywotem wiecznym i czasowym człowieka myśl tę wyrażającego.

                                               *

To właśnie najpiękniejsza rzecz jest w prawdzie, że i samo milczenie powiadać o niej może - a i fałsz nawet (który przez to jest fałszem, że udaje ją) świadczy jej.

                                               *

Jakoż - gdyby ktoś miał do lekarza brata swego na naznaczoną iść godzinę, a ja, wiedząc to, przyszedłbym mu najwymowniej przez tę godzinę właśnie wykładać wszystkie najdogmatyczniejsze prawdy, i czas tak by nam przeszedł... zaiste, kłamcą byłbym, więcej całą szerokością wykładu mego o onych najświętszych prawdach traktującego.

Ta to jest różnica filozofii Pawła Świętego i filozofii niemieckiej.

†